Στερεότυπα και Προκαταλήψεις

Είναι μία γενικευμένη και εύλογη τάση του ανθρώπινου είδους να ομαδοποιεί και να ορίζει τα χαρακτηριστικά του ατόμου με βάση την ένταξή τους σε συγκεκριμένα σύνολα; όπως το πολιτισμικό υπόβαθρό, η κοινωνικό-οικονομική κάστα, η θρησκεία, η φυλή, το φύλο, προσέλευσή τους ή ακόμα και έκδηλα εξωτερικά χαρακτηριστικά όπως το χρώμα του δέρματος, το ύψος, το βάρος ή το στυλ ντυσίματος.

Πρόκειται για τυποποιημένες και συχνά απλουστευμένες εντυπώσεις που σχηματίζουμε στις πλείστες περιπτώσεις πρόωρα για τα άλλα άτομα. Πολλές φορές, η γενίκευση αυτή δεν γίνεται με κακή πρόθεση, είναι απλά η αυτόματη εξαγωγή συμπερασμάτων ή πιθανών ορισμών βασισμένων στα ερεθίσματα που εκλαμβάνει το άτομο και συνδέονται από προηγούμενες εμπειρίες ή/και γνώσεις. Αυτό όμως παρεμποδίζει στην πραγματικότητα την ουσιαστική επαφή, την κατανόηση και αποδοχή του ατόμου. Ταυτόχρονα περιορίζει την αυτό-γνωσία, αφού μέσα από την αντανάκλαση του εαυτού μας στα μάτια των άλλων, πολλές φορές μαθαίνουμε και εμείς στοιχεία και χαρακτηριστικά για το άτομό μας που αγνοούμε ή εμπίπτει στο «τυφλό σημείο» της αυτό-παρατήρησής μας. 

Μερικές φορές τα στερεότυπα σαν νοητικά σχήματα, δομούνται για την προστασία του ατόμου. Όταν οι άνθρωποι συναντούν άτομα που στα μάτια τους φαντάζουν παράξενα και «ξένα», τους δημιουργεί μία ανησυχία, έτσι προσπαθούν να το εξηγήσουν χρησιμοποιώντας προηγούμενη γνώση. Σε άλλες περιπτώσεις η «κατηγοριοποίηση» αυτή, γίνεται για να υποβοηθήσει την ομαδοποίηση του ίδιου του ατόμου με άλλα που μοιράζονται τις ίδιες αντιλήψεις, χαρακτηριστικά, εμπειρίες ή/και τρόπο ζωής.

Εντούτοις, όταν αυτές οι εντυπώσεις και νοητικές αναπαραστάσεις γίνονται υπερβολικές σε βαθμό που να μην ανταποκρίνονται πλέον στην πραγματικότητα και δεν εκλαμβάνουν το άτομο με ρεαλιστική σκοπιά, τότε περνούν στην σφαίρα των «στερεοτύπων» και των «προκαταλήψεων».

Στη δημιουργία αυτών των στερεοτύπων σημαντικό ρόλο έχουν και οι αναπαραστάσεις των Μέσων Ενημέρωσης και Ψυχαγωγίας, όπως είναι η τηλεόραση, οι ειδήσεις, τα βιβλία. Όλοι έχουμε συναντήσει τέτοια στερεότυπα, όπως για παράδειγμα τα στερεότυπα που συνδέονται με την καταγωγή – οι Λατίνοι/ες που έχουν εκρηκτικό ταπεραμέντο ή οι Σκανδιναβοί/ες που είναι χαμηλών τόνων. Ή τα έμφυλα στερεότυπα – τα αγόρια παίζουν με τα αυτοκινητάκια και τα κορίτσια με τις κούκλες. 

Η σύγχρονη κοινωνία πλέον συνειδητά αντιτίθεται στην ύπαρξη των στερεοτύπων. Η ολιστική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού είναι προτεραιότητα σε θέματα που αφορούν την πολιτότητα, την εκπαίδευση, τον επαγγελματισμό και την εξάλειψη της βίας. Οι προκαταλήψεις είναι περιοριστικές και πολλές φορές επιθετικές στάσεις και στερούν από το άτομο την ευκαιρία να εκφράσει ή και να ανακαλύψει τον αληθινό του εαυτό. Για παράδειγμα ένας εργοδότης μπορεί να απορρίψει ένα υποψήφιο μεγαλύτερης ηλικίας γιατί θεωρεί πως λόγω ηλικίας έχει πιο αργούς ρυθμούς – βραδύτητα σε σχέση με νεαρότερα άτομα, ενώ στην πραγματικότητα ο εν λόγο υποψήφιος μέσα από την τριβή και την εμπειρία του, να έχει αναπτύξει σε τέτοιο βαθμό τις δεξιότητες και την τεχνογνωσία του που να του παίρνει ελάχιστο χρόνο. 

Οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα είναι βαθιά ριζωμένα και ανθεκτικά, εντούτοις είναι δομημένα σε προηγούμενη γνώση, έτσι με συνειδητή και συνεχόμενη προσπάθεια μπορεί να επιτευχθεί η αποδόμηση και να δημιουργηθεί ο χώρος και η απαραίτητη διάθεση του ατόμου για να ανοιχτεί σε νέες εμπειρίες και να δώσει την ευκαιρία στο να γνωρίσει τα άτομα πριν να σχηματίσει εντυπώσεις και στάσεις.